- Bütün hareketlerin dini liderleri tasavvufi esaslara ama şeriatın rasyonel sistemine dayanmışlardır. Bütün tasavvufi hareketler toplumdaki olumsuzluklara karşı çözüm olarak içe dönüş hareketidir.

- Batı düşüncesi ve ilmi hakimiyet karşısında, maneviyattan taviz vermeden ilim ve fene adaptasyon yolları aranmış.

- İslam tarihinde Zahiri-Batıni tartışması. İranın siyasi islamı ve neticede tasavvufa karşı İ. Teymiyye ekolü - Tasavvuf = 15.yy

Giriş:

Mistik ile başlangıç. Kendine ilahi bilgiler verilmiş konuşmaması gereken insan. Felsefede mistisizm “ aklın kavrayamayacağı şeylerle bilmek. Dinde “ ferdi tecrübelerin topluma maledilmesi.”

* Tasavvufun tarifi: Zahirden çıkıp, batına yönelip masivayı reddetmek.

1-) Şarktan Haber: Vahdeti vücut - panteizm - Sihir - Hind Felsefesi

- Çeşitli şeyler arası özdeşlik - Manken - iğneleme Çocuk-aslan terbiyesi

- Nirvanaya ulaşma - Reenkarnasyonla temizlenme - Bedeni terkedip trans haline girme.

- Budizm: 1) Elem evrensel 2) Elemin kaynağı 3) Elemin kadırılması 4) Kurtuluş yolu

2-) Batı Rüzğarı: Pitagoras ve ortak matematik tarikatı. Buluşlardan zevk duyan tanrılar ve tanrılarıyla birleşme sarhoşluğu - şarap - Orfus dini - Pitagor - ruh ebedi - dünya ebedi - zihin

Eflatun - fenomenler ve ortak noktaları olan güzellik “ides “ felsefe fenomenlerden tanrıya ulaşmak. Mağara istiaresi - matematik - ölümsüzlükte hep Pitagor tesiri.

Eflatundan sonra Filon - İdeler - Duyular - Ruh - beden ayrımı maddeye şekil veren akıl, dünya ebedi - yaratılış gayesi iyilik. Tanrı herşeydir ve herşeyde Tanrı vardır. Tanrı ebedi ışıktır.

- İyiliğe ulaşmak için zühd ve ilahi lütuf.

- Ruhun gayesi ilahi bir ruh gibi temiz ve saf olmak. Arzulardan sıyrılmak.

-Dünyayı idare eden güç Tanrının koyduğu ilkeler ve melekler (Yeni Eflatunculuk - Pilatinos) Eserlerini öğrencileri yazmış. Enneadlar

-Konusu ruh - oluşumu ve varacağı yer. Başlangıç noktası Eflatun dualizmi

-Südur (emanation) - Akıl - Ruh- Madde Herşey bir öncesi alemin neticesi bir sonrakinin aslıdır. Tanrı ise herşeyin başlangıcıdır.

-Herşey Tanrıdadır ve ona gider. Tanrı - akıl - ruh (Teslis - baba - oğul - ruhul küddüs ) Çocuk aklı önceden ruhu babadan alır vb.

-Ruh dünyadaki herşeyin yaratıcısıdır. Pilatonus- akıl üstü vecdi ve onun kaynağı olarak aklı kabul eder. Vecdin yolu tefekkür - irade

3) İslam Tasavvufunun Yabancı Menşeleri:Oryantalistler çok uğraşır. Araplarda mistik kabiliyet yok dışarıdan tesir var derler.

- Hallacı Mansurun Kuzey Hindistan seyahati.

- El Biruninin 11.yy hint dinlerini anlatması.

- İbrahin Bin Ethem - Buda

- Hindin Yunana tesiri - Pilatinos - Mitra dini

- Brahman Yunan farkı 1) akla yer yok 2) ahlak önemsiz 3) Brahman ve Ati varlıktan kopuk.

-Pilatinos Şark ve Eflatun - Yunan - Doğu arası bir köprüdür.

-Hıristiyan mistizmi St. Clement (Pilatinostan önce) marifet ve zühdü tarif eder.

-Yeni Eflatuncu felsefe Hıristiyanlığa çok tesir eder.

- Eflatunu yaşatan Farabi - İbni Sina olmuştur.

- Muhyiddini Arabi İslama panteizmi soktu derler. Gazalide bile Tanrı - Akıl gibi südür var derler.

- M. Arabinin Kuran yorumları

-Neticede bu tesirler abartılmış her şey birbirine tesir edebilir. Enel Hak v. s. tektük örnekler.

4) İslam Tasavvufunun Tarihi Gelişimi: Tasavvuf hayat tarzı olarak başlamış sonra sistemleşmiştir. Ebu Zer Gifari - Huzeyfetül Yemani.

-Sufi H.2.yy O(sav)’na Allah’a(cc) derin irtibatın eseri çokca ibadettir. Kullukta derinleşmek denirse İslamla aynı manada.

-İlk dönem sufilerde ifrat yok. H. Basri Huruc ale-s Sultan - kitman meseleleriyle devletlede ilgilidir.

h. 9. Yy kadar vecd, aşk, gözyaşı çok fakat sistemsiz. Yaşayışları ile kitleleri cezbetmişler. Söylediğini yaşama.

* 9 yy sonrası mistizm ağır basıyor. H. Muhasibi 781-837

Mistizm - Müsbet bir hedefte birleşmezse tadsız bir hayat olur.

-Çağdaşı Ahmed bin Hanbelle problemi yok.

-zühdün (861) Beyazıt (875) cüneyd (910) Tırmizi (898) panteizm ve şatahat v. b. vecd, sekr, hal, makam, sistemleşir. İ. Halduna göre kendi aralarında kullandıkları terimleri vüzuha çıkarmak için tasavvuf sistemleşir.

*Tarikat şeriat birleşmesi çalışmaları Tüsteri - Harraz yani suflilerden gelir. Ulemanın zındık suçlamalarına karşın, tarikat dini temellerini izah eder.

-Ebu Nasr - Serrac - Kitabu-l Umma fi-t tasavvuf - Kuşeyri - Risaleler ilk yazılan eserlerdir.

-Tasavvufta en önemli dönüm noktası İ. Gazali - Fıkhı bırakmış tasavvufa geçmiş. Onun en büyük yanı ikisini birleştirmesi. Gazaliye göre tasavvuf dinin hareketlerine nüfüz için en iyi yoldur. 11. Yy islam dünyası onunla hamle kazandı.

-Gazaliden önceki ihvanı Safa (ismail) fitnesi. Hakikat - Zahir - Batındır.

Peygamberler - Veli kıyasları v. b. hangisi üstündü tartışmaları.

Suhreverdi tasavvufu tam sistemleştirmiş. Vecd - sezgi. İşrakiye - Suhreverdi Zerdüşt dinini yaymaya çalışır. - İ. Gazaliden 50 yıl sonra i. Arabi - Zahir- Batın - sembollerle anlatır.

İnsanı kamil, Hatemul evliya - M. Arabi = Gazali zıt.

-M. Arabi felsefik, muğlak fakat realiteye nüfüzü zor olan dar alanda bir sistem Gazali ise hiç elden düşmez, anlaşılabilir bir sistem koyar.

- İ Teymiyye İ. Arabiye hücum eder. Tasavvufu şeri çizgiye çekmeye çalışır. Sezgi- kesif - kabul eder ama kabri şerifi ziyareti bile red eder.

5) Manevi İktidar ve Maddi Teşkilatlar: Daire misali. Seyyid Hüseyin Nasr

- Veliler bizim bilmediğimiz alemle irtibatlıdırlar. Şeyhsiz hedefe varılamaz, bu da otorite.

- Kutbun - manevi otorite

-Veli - peygamber mukayesesi Keramet mucize

-Evliya menkibeleri H. 8. yy Tekke / Dergah / Hankah / sufi tekkesi Manastırlar gibi değil dünyaya açıktır.

-Allah (cc) murakabesi esastır. Mezarları evlere yakın yaparlar.

* Sufinin farkı, hayatı aşmış ahireti yaşıyor, Allah (cc)la beraber. Harrazın Peygambere (sav)’e şatahatlı sözleri. Bazıları gerek yok demiş.

- İlham- vahiy farkı. Kitabın standartları yerine kalp ilhamları konulunca Kuzey Afrikada din kaymış, yanlış bir din anlayışı oluşmuş.

* Ulema asık yüzlü, şeyhleri baba ve vicdanlara müftü derler.

-Halk tasavvufu, şeyh isyanlarını getirmiş.

-19 yy 2. Yarısındaki tarikatların bozulması toplumun bozulmasıdır. Dilenci ve memur gibi (Üstadın tavrı)

6) Bilgi Meselesi - Zahir bilgi ve sezgi farkı.

Mistizm - Zahir - Batın akıl ve sezgi farkı

-felsefede Kant katıksız empirike sezgi der. Discursive- diskursif - sezgi bilgisi bir ve aynı anda, düşünce bilgisi peşpeşe eylemlerle olur. Duyu sezisini kabul eder akıl sezgisini kabul etmez.

*Mistizm bilgisi Pitagorasa kadar gider. Eflatun diyalektikle idelere ulaşır. Tanrıya varır. Eflatunda sezgici ve kavrayıcı düşünce vardır.

*Yeni Eflatunculuk - Pilatinus

Sudura göre manevi-hayvani- cismani üç bilgi.

1. Manevi- sezgi 2. hayvani - istidlal 3. Cismani - duyularla idrak.

Pilatinos akıl üstü ideler aleminin varlığını kabul eder. Mistisizm ve rasyonalismi birleştirmeye çalışır. - İslam tasavvufu = Uluhiyet içerisinde mistik vahdet var. Sezgi - akıldan üstün

-Akıl üstü sezginin Plotinusa Brahmanizmden geldiği söylenir. Bilgi Tanrıyı bilmektir. Onunla birleşmektir. Plotinus 4 defa vecd hali yaşar.

*İslamda insan - Allah(cc) alakası - Vahdet-ül vücud -(A. Kerim Cili - İnsan-ı Kamil)

- Zühd - mistik felsefe - Ebu Talib mekki - / Akıl ve kıyas sezgili bilgi dışlandı.

-Mekki ve Muhasibi rasyonalistlere ve gevşekliğe tepki gösteriler. Bilgiyi yakini esas alırlar.

1. Kur’an hadis batını manası 2. Davranış 3 İman da toplarlar.

* Mistik bilgi nasıldır. tarifsizdir. Allah(cc) bilinebilir mi?

1.Görüş: O(cc)nu bilmek bilememek 2. Görüş: vahdet-ül vücut şuhut - keşif - keramet

-İ. Gazalide - mistik bilgi müşahhaslaşır. İlham ve vahiy - ilham ve bilgi farkı- yolun ilham olması ruhun derecesine yükselme

-Felsefede mutlak bilgi yok. Onun için vasıtasız sezgi - kavramayı tarifsiz bulup kabul etmezler. / düşünüyorum o halde varım. Sözü

-Bergsonda sezgi insiyaktır. Kesin bir bilgidir. Bazen zekasından üstündür.

-Netice mistisizm ile ilmin birleşmesidir.

7) (Vecd) - Şuursuz özel bir idrak ve zevk hali. Dini olması şart değildir.

-Aşkla kendinden geçme vecd, vasıl olma vücuttur. Tevacüd.

-Vecd vasıtadır. Sarhoş ama başka bir şuur halidir. Mürşidin görevi bütün halleri Kur’an ve sünnete uygunluk yönü ile kontroldür.

-Birliğe varmanın sebebi mükemmel ulaşma iştiyakıdır.

-Vecdin şekli - Hz. İsanında görülmesi - uyuşturucu v. s.

-Sezgi kriterleri W. James: 1 İç aydınlık 2. Mantıki tatmin 3. Pratiklik ve verimlilik

-Vecdin psikolojik mekanizması ve tekabül etmekte olduğu ne?

Kur’an ve hadiste teyit edilmezse şeytanidir.

TARİHİ-SOSYOLOJİK DURUM:

Dünya hayatı çekilmez olunca tasavvufa sığındık.

-Pilatinos devri 204-270 Romada kriz devri herkes kutarıcı arıyor.

*Hasan Basride lüks ve sefahate tepki var. 728 halk ve yüksek tabakada tezadın çok olduğu Şam - Basra - Küfede İ. Sirin. Şakık, Hatem, Bişr, Fudayl Fakrı övmüşler.

-813 El Memun - Rasyonalist Mutezile

- 9-10-11 yy da El Verrak, Cevzi, Raziye tepkiler var. Peygamberlere Razi sihir der. Felsefecileri tutar.

-11yy Gazaliye kadar tasavvuf hep tepki ve şüphe görmüş.

-Gazali sonrası cahil halk dervişler, çok karışık fikirler çıkınca medrese bunlara karşı çıkmış. Genede Anadoluyu İslam yapan Türkmen dervişler.

-Türklerin Anadolu birliği sağlamasında dinin, dervişlerin birleştirmeciliği, Selçukluda medrese-tekke- iken sonra zıtlaşma olur.

-Tasavvufun Sünnilikle birleşmesi Şii siyasetini kırmıştır. 11yy sonrası nüfuzları azalmış. Bunun üzerine Şii-Batını terörü başlamış.

*Sünni müslümanlık olan yerlerde Türk devleti - halk tasavvufu olan yerlerde Şiiler hakim Kızılbaş isyanları - İran tesirleri.

*Tasavvuf 9-11-14 yy çöküşlerin sonucu mu - sebebi midir? İkisinede karşı reaksiyondur.

*Rasyonalizm öne geçerse tasavvuf mistik, siyaset çatışmalarına karşı halveti, hülasa koruyucu homeostasis sistemi gibi. Birlik sarsılınca temin ediyor.

-Tasavvuf tembellik değil birleştirici bir manevi reaksiyondur.

*Mevlana - Yunus - Hacı Bayramı Veli söz ve şiir üstadı. Alim devlet adamı sufi yok. Tasavvuf kaliteli ve parlak zihinleri halvete yollamış. İ. Gazali ve Mevlana gibi.

-Süfli dünyayı pis sayar. İlme itibar etmez. İdareye iltifat etmez.

Makamı şer sayar. Tasavvufun hatarları çoktur.

-İbin Haldun tasnifine göre sufi ifadeler 1.Zevk - vecd 2. Arş, kürsi müşahede ancak vecd ve zevkle anlaşılır. 3. Keramet - tasarruf 4: Şathiye

- Erol Güngör keramet tartışılır diyor. Reddi zarar vermez ?

-Tasavvuf ifrat ve tefritsiz ele alınmalı. Din veya dünya dışlanmamalı. Dünyaya hakim olmama yanlışlığı.(Afganistan)

9) Günümüz ve Tasavvuf: Rastonalizm - müsbet ilim fitnesi Materyalist müsbet ilim toplum tarafından artık dışlanıyor.

-Aşk ve iman olmayan cemiyet ve sistem yaşayamaz. Rasyonalist zihniyet yetersiz kaldığı için din şimdilerde yerini alıyor.

-Toplumun ihtiyaçlarına din vaatleri ile cevap veren siyasiler.

-Gençler arası sımsıcak sarıcı tasavvufa yönelişler.

1.Tarikatın istilara karşı koysa bile ortaya koyacağı bir sistem yoktur.

2.Objektif din kıstaslar yerine kalbi bağlılık ve şeyhsiz iş yapmamama var.

-Oysa İslam dünyasının ihtiyacı İslami ölçülere uyan liderlerdir.

-Gençler tefrit tasavvufla heder edilmemeli. Perhiz - inziva artık yol değildir. Kerametler yol değildir.

- Tasavvufa içtimai müesseseler kurma ve dünya hakimiyeti elde etme rolü kazandırılmalı. (Tekke- Zaviye - Mektep - Medrese)

-Şeri hükümler aklidir tenkit ve tashih mümkün tasavvufi bilgiler ise ancak müşahade ile ispat edilir. Bu ise mümkün değildir.

*İÇTİHAT potansiyeli heder etmemek için şarttır.